Tahmini Okuma Süresi: 4 dakika

Herfindahl-Hirschman Endeksi (Herfindahl-Hirschman Index – HHI ), rekabet hukukuna ilişkin bir kavram olup ülkemizde ve diğer ülkelerde yer alan Rekabet Kurumları tarafından kullanılan bir hesaplama aracıdır. Bu endeks, birleşme ve devralma neticesinde ilgili pazarda oluşacak olan yoğunlaşmanın (concentration) hesaplanmasında kullanılır.

Birleşme ve devralmaların neticesinde piyasada tekel oluşup oluşmadığı HHI sayesinde tespit edilir. Ancak HHI’ın rekabetin oluşup oluşmadığı konusunda tek başına bir geçerliliği yoktur. Bu endeks yalnızca fikir verir. Pazarı değerlendiren ve rekabetin engellenmesine ilişkin düzenleme yapan kurumlar diğer hususları da göz önünde bulundurarak birleşme ve devralmaları değerlendirir.

Nasıl Hesaplanır?

HHI Hesaplamasında Kullanılan Formül

HHI, ilgili teşebbüslerin pazardaki paylarının (pazar ağırlığının % cinsinden ifadesi) kareleri alınarak hesaplanır. Hesaplamanın ardından elde edilen kareler toplanır. Ulaşılan sonuç ilgili pazardaki HHI değerini verir.

Bu değer 1 ve 10.000 arasında değişiklik gösterecektir. İlgili pazarda yalnızca tek bir teşebbüs varsa, karesi alındığında elde edilecek sonuç 10.000 olduğu için ulaşılan sonuç en konsantre olacaktır. Bu değerin teorik olduğunu söyleyebiliriz.

Yoğunlaşma yani birleşme ve devralma işlemlerinden sonra ilgili pazar için bir HHI hesaplaması daha yapılır. Birleşme ve devralmadan önceki HHI değeri ve Birleşme ve Devralmadan sonraki HHI değeri arasındaki fark (delta), pazardaki değişim hakkında fikir sahibi olmamızı sağlayacaktır.

Değişimin:

  • 1000’den küçük olması durumunda yoğunlaşmanın az yaşandığı ve rekabetin engellenmesine ilişkin bir problem olmadığı,
  • 1000 ve 2000 arasında olması durumunda yoğunlaşmanın orta ölçekli olabileceği ve bazı ek kriterlere bakılması gerektiği,
  • 2000’den fazla olması durumunda yoğunlaşmanın maksimize olduğu ve rekabetin engellenebilmesi probleminin bulunduğu,

kabul edilecektir. Bir kez daha bu değerin tek başına salt karar mekanizması olmadığını, genellikle fikir alınması için kullanılacağını hatırlatmayı yerinde görüyoruz.

Dilerseniz basit bir örnek ile HHI hesaplaması yapalım.

ÖRNEK HESAPLAMA

Bir pazarda:

A, B ve C isimli üç farklı firmanın faaliyet gösterdiğini düşünelim. A pazarın %50’sine, B pazarın %30’una ve C pazarın %20’sine sahip olsun. A’nın B’yi devralmak istediğini ve gerekli tüm işlemleri yaptığını konunun artık rekabet kuruluna intikal ettiğini düşünelim. Bu durumda Rekabet Kurulu HHI’ı kullanarak yoğunlaşma sonucu ilgili pazarda rekabetin ortadan kalkıp kalkmadığını kontrol edecektir. Hesaplama şöyle yapılır.

  • A’nın pazar payı %50. Karesini aldığımızda 2500’e ulaşıyoruz.
  • B’nin pazar payı %30. Karesini aldığımızda 900’e ulaşıyoruz.
  • C’nin pazar payı %20. Karesini aldığımızda 400’e ulaşıyoruz.

Ulaştığımız bu sayıları topladığımızda (2500 + 900 + 400) 3800’ü elde ederiz. İşte bu değer bize Herfindahl-Hirschman Endeksini verir.

Olayımızda A’nın B’yi devralacağını belirtmiştik. Bu durumda devir işlemi sonucunda A’nın pazar payı (50+30) %80’e çıkarken, C’nin pazar payı %20 olur. İşlem sonucundaki HHI değerini hesaplayalım.

  • A’nın pazar payı %80. Karesini aldığımızda 6400’e ulaşıyoruz.
  • C’nin pazar payı %20. Karesini aldığımızda 400’e ulaşıyoruz.

Ulaştığımız bu sayıları topladığımızda (6400 + 400) 6800’ü elde ederiz. Bu değer birleşme ve devralma işleminden sonraki HHI değeridir.

Yoğunlaşma işleminin ardından elde ettiğimiz değerden, ilk değeri çıkarttığımızda Deltayı 3000 olarak buluyoruz. Yukarıda da açıkladığımız üzere bu değişim 2000’in üzerinde olduğu için rekabet kurumunun bu işleme muhtemelen izin vermeyeceğini söylememiz çok da yanlış olmaz.

Bu üç şirketten oluşan örneğimizi konunun anlaşılması için kullandık. Aslında bu birleşme ve devralma işleminin rekabete olan etkisini HHI kullanmadan da çıplak göze gözlemleyebiliriz. A’nın B ile birleşmesinin ardından pazar payının %80’e çıkacağı, ilgili pazarda C’nin %20’lik bir payla kalacağını ve bunun da rekabete zarar vereceğini HHI kullanmadan da söylememiz mümkün.

Ancak bu hesaplama her zaman bu kadar kolay olmuyor. Bir pazarda 30 farklı şirket bulunduğunu ve bunların da pazar paylarının %1, %2, %3 gibi oranlar olduğunu düşünelim. Bu pazardaki 7 şirketin birleşmek istediğini varsayalım. İşte bu durumda değişimi çıplak gözle görmemiz bu kadar kolay olmayacağında HHI yardımımıza koşacaktır.